Το 1995 ο ΜακΆρθουρ Γουίλερ λήστεψε δύο τράπεζες έχοντας λεμόνι στο πρόσωπό του, πιστεύοντας ότι αυτό θα τον έκανε αόρατο στις κάμερες ασφαλείας, όπως το αόρατο μελάνι. Μάλιστα χαμογελούσε στις κάμερες και συνελήφθη μέσα σε λίγες ώρες. Η υπόθεσή του ενέπνευσε την έρευνα που οδήγησε στην ανακάλυψη του φαινομένου Dunning-Kruger.
Την άνοιξη του 1995, ο ΜακΆρθουρ Γουίλερ μπήκε σε δύο τράπεζες στο Πίτσμπουργκ της Πενσυλβάνια για να πραγματοποιήσει ληστείες. Αυτό που έκανε την υπόθεση ασυνήθιστη δεν ήταν το ίδιο το έγκλημα, αλλά η πίστη του σε μια παράξενη «τεχνική διαφυγής». Ο Γουίλερ είχε αλείψει το πρόσωπό του με χυμό λεμονιού, πεπεισμένος ότι αυτό θα τον καθιστούσε αόρατο στις κάμερες ασφαλείας. Η συλλογιστική του βασιζόταν στο γεγονός ότι ο χυμός λεμονιού μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αόρατο μελάνι, το οποίο γίνεται ορατό μόνο όταν εκτεθεί στη θερμότητα. Υπέθεσε λανθασμένα ότι η ίδια αρχή ίσχυε και για τα πλάνα παρακολούθησης.
Όταν η αστυνομία εξέτασε τα βίντεο, ο Γουίλερ ήταν εύκολα αναγνωρίσιμος· μάλιστα κοίταζε κατευθείαν τις κάμερες και χαμογελούσε, βέβαιος για την «αορατότητά» του. Μέσα σε λίγες ώρες, η αστυνομία τον συνέλαβε. Έκπληκτος που πιάστηκε, φέρεται να αναφώνησε: «Μα φόρεσα τον χυμό!»
Η υπόθεση τράβηξε την προσοχή των ψυχολόγων Ντέιβιντ Ντάνινγκ και Τζάστιν Κρούγκερ. Τους εντυπωσίασε όχι μόνο η εσφαλμένη λογική του Γουίλερ, αλλά και η απόλυτη αυτοπεποίθησή του σε αυτήν. Αυτό αποτέλεσε τη βάση για την πρωτοποριακή τους έρευνα πάνω στη γνωστική προκατάληψη. Το 1999, δημοσίευσαν τη μελέτη τους για αυτό που σήμερα ονομάζεται φαινόμενο Dunning-Kruger: ένα ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο άτομα με περιορισμένες γνώσεις ή δεξιότητες υπερεκτιμούν σε μεγάλο βαθμό τις ικανότητές τους.
Η γκάφα του Γουίλερ με τον χυμό λεμονιού έχει έκτοτε γίνει κλασικό παράδειγμα αυτού του φαινομένου. Δείχνει πώς η άγνοια δεν είναι απλώς η απουσία γνώσης, αλλά μπορεί να καλλιεργήσει εσφαλμένη βεβαιότητα. Η υπόθεσή του, αν και αστεία εκ των υστέρων, αναδεικνύει ένα καθολικό ανθρώπινο ελάττωμα: όσο λιγότερα γνωρίζουμε, τόσο πιο πιθανό είναι να υπερεκτιμήσουμε τις ικανότητές μας.
(Αφιερωμένο σε όλους όσους διέσπειραν και πίστεψαν το γνωστό αφήγημα του παράνομου φορτίου)
fb – Κώστας Κάπος
