Ας ξεκινήσουμε κάπως αισιόδοξα: το ελληνικό σχολείο πέθανε. Ζήτω το αμερικανικό σχολείο δεύτερης διαλογής! Δεν είναι αυτό σχήμα υπερβολής. Το ελληνικό σχολείο πέθανε, αφ᾽ ότου έπαυσε να είναι σχολείο καθήκοντος και υποχρεώσεων κι έγινε σχολείο δικαιωμάτων· δικαιωμάτων, όμως, χωρίς κανένα αντίκρυσμα στη ζωή. Κι αν σήμερα έχουμε ένα σκιάχτρο παιδείας που παραπέμπει στην αμερικανική ταινία του 1955, «Η Ζούγκλα του Μαυροπίνακα», το αυριανό σχολείο θα είναι α-κόμη πιο αμερικανικό. Δηλαδή, απρόσωπο, μηχανικό, «παραγωγικό», πάντως χωρίς να προσφέρει παιδεία. Διότι παιδεία είναι πρωτίστως ο άνθρωπος και όχι ο Homo Robato, που έλεγε και το παλαιό νεανικό άσμα.
Ασφαλώς, η «παραγωγικοποίηση» της παιδείας μας δεν θα γίνει αμαχητί. Και με αυτό δεν εννοώ τις πολύκλαδες συνδικαλιστικές κινητοποιήσεις που σκοπούν στο να διευρυνθεί η εντροπία της ντροπής, στην οποία έχει φθάσει η παιδεία μας. Η αντίδραση θα προέλθει από τους αληθινά προβληματισμένους εκπαιδευτικούς, σπουδαστές και μαθητές που έχουν υποχρεωθεί σε σιγή από τις «ντουντούκες» των φοιτητοπατέρων, μαθητοπατέρων και καθηγητοπατέρων. Αντίδραση θα προκύψει και από τους ευαίσθητους γονείς που ανησυχούν όχι μόνο για το επαγγελματικό αλλά και για το ηθικό μέλλον των παιδιών τους.* Δικαιολογημένα. Η αγωγή και η διαγωγή έχουν διά παντός «αποβληθεί» από τα σχολεία μας.
Νομίζω, όμως, ότι την ισχυρότερη αντίδραση θα προτάξουν οι ελεύθερες συνειδήσεις, όσες υπάρχουν ακόμη. Διότι σε τελευταία ανάλυση το πρόβλημα της παιδείας είναι πρόβλημα ελευθερίας. Πραγματική παιδεία είναι η παιδεία της ελευθερίας και όχι η παιδεία των παρωπίδων του σημερινού μονοδιάστατου σχολείου, όπου κυριαρχεί η αυθεντία του ενός και μοναδικού σχολικού βιβλίου και η παπαγαλία, που θυμίζει προσευχές μεσαιωνικών μοναχών, και η ηθική ασυδοσία. Μια πραγματικά ελεύθερη και δημοκρατική παιδεία προσφέρει αναγνωστική ευρυχωρία σε διδάσκοντες και διδασκόμενους, ευρυχωρία στη σκέψη και στην έκφραση, ευρυχωρία στην αναζήτηση νέων πηγών γνώσης. Στα σχολεία μας σήμερα η γνώση που δεν έχει σφραγίδα του Υπουργείου Παιδείας και των Ιδρυμάτων Αμαρτίας (π.χ. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο) τιμωρείται. Θεωρείται ως ορθόν ό,τι γράφει το «σχολικό»! Έτσι, στον τόπο μας τριάντα χρόνια τώρα επιβλήθηκε ο διανοητικός φασισμός. Μπήκε φραγμός στο λόγο, στη σκέψη και στην αναγνωστική/μαθησιακή δίψα των μαθητών και σπουδαστών.
[…]
Όταν το σχολείο δημιουργεί τον μαθητή δολοφόνο, είναι πολύ φυσικό να προκύψει ο πολιτικός δολοφόνος, που το παράδειγμά του γίνεται παιδαγωγικό «ιδανικό». Οι μαθητές δολοφόνοι των μεγάλων κρατών, τα οποία παίζουν το ρόλο του «παγκόσμιου χωροφύλακα», μιμούνται απλώς τους πολιτικούς τους. Είναι οι τάδε…, τάδε (τα ονόματα πια δεν έχουν σημασία) σε μικρογραφία».
Από τότε (από το 1995) κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι της ιστορίας. Είδαμε, εντελώς πρόσφατα, και στην Ελλάδα περιστατικά μαθητών-δολοφόνων**, μαθητών-βιαστών, μαθητών-διακινητών «πορνό» και ναρκωτικών, που είναι κι αυτοί θύματα της τηλεοπτικής αγωγής· μιας αγωγής προς δολοφονία και διαστροφή, αφού με τον οπτικό εθισμό στο έγκλημα και στην εκτροπή, η τηλοψία μπορεί να ταυτίζει σιγά-σιγά και μεθοδικά τον μαθητή ψυχικά με τον άνθρωπο που σκοτώνει. Από την άλλη, η οικογένεια έχει παραιτηθεί από την παιδαγωγική της αποστολή, το σχολείο δεν ασκεί καμμία μορφωτική ηθικοπλαστική επίδραση και η κοινωνία, αντί να ασκεί κοινωνικό έλεγ-χο, ανέχεται ή αποδέχεται παντός είδους εκτροπή, που πλέον δεν θεωρείται εντροπή. Απεναντίας, εντροπή θεωρείται το να διαμαρτυρηθεί ή να εξεγερθεί κανείς για τούτη την ηθική κατολίσθηση. Τα επίθετα «συντηρητικός» και «οπισθοδρομικός» είναι ο πιο επιεικής χαρακτηρισμός που θα του δοθεί.
Από ομιλία που έγινε στα εντευκτήρια της «Εθνικής Εταιρείας των Ελλήνων Λογοτεχνών» στις 18 Νοεμβρίου 2006.
____________________
* Σε μία ραδιοφωνική εκπομπή (9-11-06) αναγκάσθηκα να πω: παλαιότερα οι γονείς έστελναν τα παιδιά τους στο σχολείο για να γίνουν άνθρωποι. Σήμερα φοβούνται, όταν τα στέλνουν, μήπως γίνουν… παλιάνθρωποι!
** Σημ. 2015: Πρόσφατο το παράδειγμα της εξαναγκαστικής αυτοκτονίας του Κρητικού σπουδαστή στη Σχολή Γαλακτοκομίας.
Σαράντος Ι. Καργάκος
